સ્કૂલમાં અભ્યાસ કરતા મોટાભાગના બાળકોનું સપનું હોય છે કે ભવિષ્યમાં આગળ જઈને તેમનું એડમીશન IIT માં થાય. પણ IIT માં ભણવાનું સપનું ખુબજ ઓછા વિદ્યાર્થીઓનું પૂરું થઈ શકે છે. ઉત્તર પ્રદેશના આનંદ પાંડેની સાથે પણ કંઈક એવું જ થયું. તેનું સપનું હતું કે એક દિવસ તે IIT માં એન્જીનિયરીગ કરશે. પણ તેનું સપનું પૂરું ન થઈ શકતું. ઘર-પરિવારની સ્થિતિ એવી ના હતી કે તે હજી એક-બે વર્ષ તૈયારી કરીને પછી પરીક્ષા આપી શકે. એટલા માટે તેણે અમેઠીમાં એક એન્જીનિયરીગ કોલેજમાં એડમીશન લઈ લીધું.
સુલ્તાનપુર જિલ્લાના એક ગામમાંથી આવતા આનંદનું સપનું ભલે અધૂરું રહી ગયું પણ એક સામાન્ય કોલેજમાં અભ્યાસ કરીને તેણે દિવસ-રાત મહેનત કરી અને પોતાના દમ ઉપર પોતાની ઓળખ બનાવી છે. આજે તેને એન્જીનીયર, વૈજ્ઞાનિક અને ઉદ્યોગપતિ કહેવામાં આવે છે. માત્ર આનંદ આગળ નથી વધી રહ્યો પણ તે બીજા વિદ્યાર્થીઓને પણ આગળ વધવામાં મદદ કરી રહ્યો છે.
આનંદ લખનઉ સ્થિત AKP Technovision ના સંસ્થાપક છે, જેના લીધે તે એન્જીનીયરિગના વિદ્યાર્થીઓને અલગ અલગ વિષયો ઉપર ટ્રેનિંગ આપે છે. તે વિદ્યાર્થીઓને પ્રોજેક્ટ તૈયાર કરવામાં મદદ કરે છે. સાથે પોતાના આવિષ્કારોને બજાર સુધી પહોંચાડી પણ રહ્યો છે.
ખેડૂત પરિવારમાંથી આવતો આનંદ પોતે ભલે IIT માં જઇ ન શક્યો, પરંતુ આજે તેઓ IIT માં અભ્યાસ કરતા ઘણા વિદ્યાર્થીઓ માટે પ્રેરણારૂપ છે. તેમને વિવિધ એન્જિનિયરિંગ સંસ્થાઓમાં પ્રવચનો, તાલીમ અને સેમિનાર માટે બોલાવવામાં આવે છે. તેમની શોધ માટે તેમને રાજ્ય અને રાષ્ટ્રીય સ્તરે પણ સન્માનિત કરવામાં આવ્યા છે.
આનંદે પોતાની સફર વિશે વાત કરતા જણાવે છે કે “મારા પિતા ખેડૂત છે અને માતા ઘર સંભાળ છે. તેમણે હંમેશા અમારા શિક્ષણ માટે ખૂબ મહેનત કરતા અમે જોયા છે. મારી ફી ભરવા માટે તેમણે ઘણી વખત ઉધાર પૈસા પણ લેવા પડ્યા હતા અને રાત -દિવસ મહેનત કરીને તેઓ મને પ્રોત્સાહિત કરતા રહ્યા જેથી મારા અભ્યાસમાં કોઈ અડચણ ન આવે. મારા માતા-પિતા મારા માટે સૌથી મોટી હિંમત છે.”
આનંદ જણાવે છે કે હું એક સામાન્ય કોલેજમાં દાખલ થયો હતો. મે કોલેજના અભ્યાસની સાથે પ્રેક્ટિકલ તાલીમને પણ મહત્વ આપ્યું હતું. મને એકવાર પુણેના I Square IT ના એક તાલીમ કાર્યક્રમ વિશે જાણ થઈ, જ્યાં IITના મોટાભાગના વિદ્યાર્થીઓ જાય છે. મે નક્કી કર્યું કે હુ પણ ટ્રેનિંગ પ્રોગ્રામમાં ભાગ લઈશ. મને આ તાલીમમાંથી ઘણું શીખવા મળ્યું.
આનંદએ અહીંથી Embedded and Robotics નું શિક્ષણ પૂર્ણ કર્યા પછી, 2010 માં તેણે પ્રથમ ઈનોવેટીવ મોડેલ ડ્રાઇવરલેસ મેટ્રો ટ્રેન બનાવી. આ મોડેલે કોલેજમાં પ્રથમ સ્થાન મેળવ્યું. આથી આનંદનો આત્મવિશ્વાસ વધવા લાગ્યો અને તેણે નક્કી કર્યું કે હવે મારે પણ કંઈક નવું કરતા રહેવું છે. તેથી તેણે અભ્યાસ સાથે, ટ્રેનિંગ, ઇન્ટર્નશીપ વગેરે વિવિધ સ્થળોએથી ચાલુ રાખી હતી. કારણ કે એન્જિનિયરિંગમાં તમે માત્ર થિયરીનો અભ્યાસ કરીને સફળ થઈ શકતા નથી. આનંદના આ મોડલ માટે તેને 2015માં તત્કાલિન મુખ્યમંત્રી અખિલેશ યાદવ તરફથી પણ સન્માન મળ્યું હતું.
અભ્યાસ પૂર્ણ કર્યા બાદ આનંદ નવી શોધના ક્ષેત્રમાં કંઇક કરવા માંગતો હતો. પરંતુ તેના ઘરની આર્થિક સ્થિતિ એવી ન હતી અને નોકરી કરવાની જવાબદારી તેના પર આવી ગઈ. તેણે ઘણી જગ્યાએ નોકરી માટે પ્રયત્ન કર્યો અને એક જ જગ્યાએ નોકરી મળી. પરંતુ આનંદને લાગ્યું કે તે આ નોકરી સાથે આગળ વધી શકશે નહીં. તેથી ફરી એકવાર તેણે તેના દિલની વાત સાંભળી અને એન્જિનિયરિંગના વિદ્યાર્થીઓને તાલીમ અને પ્રોજેક્ટમાં મદદ કરવા માટે પોતાનું કેન્દ્ર શરૂ કર્યું.
તેમણે માત્ર આઠ વિદ્યાર્થીઓ સાથે કેન્દ્ર શરૂ કર્યું હતું, પરંતુ તેણે આ વિદ્યાર્થીઓના પ્રોજેક્ટ એવી રીતે તૈયાર કર્યા કે કોલેજના અન્ય વિદ્યાર્થીઓ પણ તેની સાથે જોડાવા લાગ્યા. અત્યાર સુધીમાં તેમણે 300 થી વધુ વિદ્યાર્થીઓને તાલીમ આપી છે. તેમણે કહ્યું, “અહીં વિદ્યાર્થીઓને ત્રણ મહિનાનો સમર ટ્રેનિંગ કોર્સ આપવામાં આવે છે. જેમાં વિદ્યાર્થીઓને તેમના ડિગ્રી પ્રોજેક્ટ માટે તૈયાર કરવા ઉપરાંત, રોબોટિક્સ, એમ્બેડ સિસ્ટમ ડિઝાઇન, ઇનોવેશન જેવા અભ્યાસક્રમો પણ આપવામાં આવે છે. ઉપરાંત, ઘણા બાળકોને તાલીમ આપીને તેમને ઉદ્યોગપતિ બનવા માટે તૈયાર કરી રહ્યા છીએ.”
તેમના જ એક વિદ્યાર્થી ઋષભ તિવારી કહે છે કે તેમણે આનંદના સેન્ટરમાંથી એક મહિનાની તાલીમ લીધી અને ઘણું શીખવા મળ્યું જે આજે ઉદ્યોગમાં ખુબજ કામમાં આવી રહ્યું છે.
તેના કેન્દ્રમાં વિદ્યાર્થીઓને તાલીમ આપવા ઉપરાંત, આનંદે તેને તેનું ઇનોવેશન-હબ પણ બનાવ્યું છે. આનંદ વિવિધ ઈનોવેશન પર કામ કરીને આગળ વધી રહ્યો છે. ડ્રાઇવરલેસ મેટ્રોની જેમ, તેમણે અન્ય નવા પ્રોજેક્ટ પર કામ કર્યુ છે જેમાં સ્પીડ બ્રેકરથી પાવર બનાવી શકાય છે. જો કે, તે હજી મોટા પાયે લોકો સુધી પહોંચાડવાનું બાકી છે કારણ કે તેમને આ માટે ઘણાં નાણાની જરૂર છે. આ સિવાય તેણે રેસ્ટોબેગ, લાડુ બનાવવાનું મશીન, બીસીએમ પોઝિટિવ મશીન અને સ્ટિકનોચેર જેવી શોધ કરી છે.
રેસ્ટોબેગ વિશે વાત કરીએ તો, તે બેગ કમ ચેર મોડલ છે. મુસાફરી દરમિયાન લોકોને ઘણી વાર આસાનીથી બેસવાની જગ્યા મળતી નથી. આવી સ્થિતિમાં તેઓ પોતાની બેગને ખુરશી બનાવીને આરામથી બેસી શકે છે. આનંદ કહે છે કે એક વખત તેને ટ્રેનમાં ઉભા રહીને લાંબી મુસાફરી કરવી પડી અને ત્યાંથી જ તેમને વિચાર આવ્યો કે તેના જેવા ઘણા લોકો રોજેરોજ આ સમસ્યાનો સામનો કરતા હશે. તેથી જ તેણે આ ઈનોવેટીવ બેગ કમ ખુરશીની શોધ કરી છે. આ બેગ લઈ જવામાં સરળ છે અને જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે તેનો ઉપયોગ ખુરશી તરીકે પણ થઈ શકે છે.
જો તેનો ઉપયોગ ખુરશી તરીકે કરવામાં આવે તો 50 થી 80 કિલો વજન ધરાવતી વ્યક્તિ તેના પર સરળતાથી બેસી શકે છે. આનંદ દાવો કરે છે કે અત્યાર સુધી તેણે લગભગ 1000 રેસ્ટોબેગ વેચી છે. તેની બેગ કમ ખુરશીની કિંમત 885 રૂપિયા છે. આ સિવાય તેમણે લોકોનું સ્વાસ્થ્ય સારું રાખવા માટે એક મશીન પણ બનાવ્યું છે. તેમનું બીસીએમ પોઝિટિવ મશીન પગની માલિશ કરે છે અને શરીરમાં યોગ્ય રક્ત પ્રવાહ જાળવે છે. આ ઉપરાત તે શરીરના તમામ કોષોને સક્રિય કરે છે અને રોગપ્રતિકારક શક્તિ પણ વધારે છે.
આનંદની બંને પ્રોડક્ટનો ઉપયોગ કરતા અખંડ પાલ કહે છે કે બેગ કમ ચેર અને બીસીએમ પોઝીટીવ મશીન બંને ખૂબ જ ઉપયોગી છે. હુ મશીનનો નિયમિત ઉપયોગ કરી રહ્યો છુ, જેના કારણે મારા સ્વાસ્થ્યમાં હકારાત્મક અસર અનુભવી રહ્યો છુ. મુસાફરી દરમિયાન કેટલીક વખત રેસ્ટોબેગનો ઉપયોગ થાય છે. પરંતુ તે ખૂબ જ ઉપયોગી બાબત છે કારણ કે ઘણી વાર બસ-ટ્રેનમાં ઉભા રહીને મુસાફરી કરવી પડે છે. કેટલીકવાર લોકો રેલવે સ્ટેશન પર કલાકો સુધી ટ્રેનની રાહ જોતા ઉભા રહે છે. તેથી, આ બેગ કમ ખુરશી ખૂબ જ ઉપયોગી છે.
આનંદ જણાવે છે કે મશીનથી લાડુ બનાવવાનો વિચાર તેમને 2020માં લોકડાઉન બાદ આવ્યો હતો. તેમણે જોયું કે કેવી રીતે દુકાનદારો ગરમીમાં પરસેવો પાડીને લાડુ બનાવી રહ્યા છે. આ ન તો સ્વચ્છતા અને ન તો સ્વાસ્થ્યની દ્રષ્ટિએ યોગ્ય છે. પછી તેણે વિચાર્યું કે લાડુ બનાવવાનું મશીન કેમ ન હોય. “જરૂરી નથી કે તમે જે વિચાર કર્યો છે તે પહેલા કોઈ બીજાના મનમાં ન આવ્યો હોય. જ્યારે મેં સંશોધન કર્યું તો મને ખબર પડી કે બજારમાં ઘણા પ્રકારના લાડુ બનાવવાના મશીનો ઉપલબ્ધ છે. અને મેં જોયું કે મોટાભાગના મશીનો ખૂબ જ મોંઘા છે. તેથી મેં સસ્તું મશીન બનાવવાનું નક્કી કર્યું.
ઘણા મહિનાઓની મહેનત પછી તેણે પોતાનું મશીન તૈયાર કર્યું અને તેને પોતાના ગામમાં લોન્ચ કર્યું. આ મશીનની મદદથી ગામમાં 27 લોકોને રોજગારી મળી રહી છે. કારણ કે તેઓ મશીનની મદદથી લાડુ બનાવીને વેચી રહ્યા છે. તેણે કહ્યું, “મેં બનાવેલું પહેલું મોડલ લગભગ 3 લાખ રૂપિયાનું હતું. જો કે બજારમાં મળતા મશીન કરતાં તે સાત-આઠ લાખ રૂપિયા જેટલું સસ્તું હતું, પરંતુ તેમ છતાં ઘણા લોકોએ કહ્યું કે તમે ઓછા ખર્ચે મશીન બનાવો. તેથી હું ફરી એકવાર મહેનત કરવા લાગ્યો અને હવે મેં એક લાખ 65 હજાર રૂપિયાના ખર્ચે લાડુ બનાવવાનું મશીન બનાવ્યું છે.
આ મશીન ગમે ત્યાં લઈ જઈ શકાય છે અને એક મિનિટમાં તમે 60-70 લાડુ બનાવી શકો છો. આ મશીનની મદદથી તમે સંપૂર્ણ સ્વચ્છતા અને ઓછા મહેનતે કામ કરી શકો છો. મશીનની જાળવણી પણ ખૂબ જ સરળ છે. અત્યાર સુધીમાં તેમને વિવિધ રાજ્યોમાંથી 20 મશીનોના ઓર્ડર મળ્યા છે. આનંદ કહે છે કે લોકો તેની વેબસાઇટ દ્વારા તેના નવા મોડેલ માટે પ્રી-બુકિંગ કરી શકે છે.
તેમના અન્ય ગ્રાહક વિનોદ ત્રિપાઠી કહે છે, “હું મારા ઘરમાં તેમના બીસીએમ પોઝિટિવ મશીનનો ઉપયોગ કરી રહ્યો છું, જેનો અમને ઘણો ફાયદો મળી રહ્યો છે. આ સિવાય મારી પાડોશમાં એક મીઠાઈની દુકાનમાં પણ તેમના દ્વારા બનાવેલ લાડુ મશીન છે. હું નિયમિતપણે દુકાનની મુલાકાત લઉં છું અને ત્યાંના કારીગરો કહે છે કે આ મશીન પણ ખૂબ સારી રીતે કામ કરી રહ્યું છે.
આનંદને 2015 માં બ્રેઇનફીડ મેગેઝિન તરફથી ‘ગેસ્ટ ઓફ ઓનર’ એવોર્ડ મળ્યો, ઉત્તર પ્રદેશના વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી વિભાગ તરફથી ઇનોવેટર પ્રમોટર એવોર્ડ. તેમજ તેમને સ્પીડ બ્રેકરથી વીજળી ઉત્પન્ન કરવાના પ્રોજેક્ટ માટે 2016 માં ઇનોવેશન એવોર્ડ પણ મળ્યો હતો. તેણે તેની ઘણી નવી શોધ માટે પેટન્ટ પણ દાખલ કરી છે, જ્યારે તેને કેટલીક વસ્તુઓની શોધની પેટન્ટ મળી પણ ગઈ છે. તેની પાસે 8 પેટન્ટ છે અને પાંચ રજિસ્ટરની પ્રક્રિયા હેઠળ છે. આ સિવાય તેણે છ થી વધુ સંશોધન પત્રો પણ પ્રકાશિત કર્યા છે. આ સાથે તેને વિવિધ સ્થળોએ સેમિનાર અને વર્કશોપ માટે પણ બોલાવવામાં આવે છે.
આનંદ અત્યાર સુધીમાં 60 થી પણ વધારે સેમિનાર અને કોન્ફરન્સમાં ભાગ લઈ ચુકયો છે. તેણે 150 થી વધારે લોક્ચર પણ આપ્યા છે. તેને સહુથી વધારે સંતોષ એ વાતનો છે કે તેના દ્વારા ભણાવામાં આવેલા વિદ્યાર્થીઓ આજે સારી અને ઉંચી પોસ્ટ પર કામ કરી રહ્યા છે. તેણે કેટલાય વિદ્યાર્થીઓના આઈડીયાને સપોર્ટ કરીને એક અલગ દિશા પણ આપી છે. આનંદ કહે છે કે મે એક વાંચ્યું હતું કે ચીન, જાપાન અને અન્ય વિકસીત દેશો બાળકોને છઠ્ઠા ધોરણથી જ ઈનોવેશન કરવા ઉપર અભ્યાસ કરાવામાં આવે છે. તેમનું માર્ગદર્શન કરવામાં આવે છે અને તેમના આઈડીયાને સપોર્ટ કરવામાં આવે છે. હું ઇચ્છુ છું કે આપણા દેશમાં પણ આવુ થાય, જેથી આવનારા સમયમાં આપણા દેશના બાળકો પણ નવા નવા આવિષ્કાર કરવામાં આગળ વધી શકે. એટલા માટે મારી કોશિશ એક એવું પ્લેટફોર્મ તૈયાર કરવાની છે, જયા સામાજિક સ્તર પર નાના-મોટા ઈનોવેટીવ આઈડીયા અને આવિષ્કાર કરવામાં અને તેને આગળ વધવામાં મદદ કરી શકુ.
