ભારત રત્નથી સન્માનિત ડો.ભીમરાવ આંબેડકરનું દલિત સમાજના ઉત્કર્ષ અને જાગૃતિમાં મોટું યોગદાન છે. બાળપણથી જ આર્થિક અને સામાજિક ભેદભાવનો સામનો કરીને ડો.ભીમરાવ આંબેડકરએ પ્રતિકૂળ અભ્યાસ શરૂ કર્યો. જયારે ડો. ભીમરાવ આંબેડકર નાના હતા ત્યારે ઉચ્ચ શિક્ષણ માટે વિદેશ જવું પડ્યું હતું. આવી સ્થિતિમાં તેમની સામે આર્થિક સંકટ એક મોટી સમસ્યા હતી.
ડો.ભીમરાવ આંબેડકર પોતાનો અનુસ્નાતક અભ્યાસ કોલંબિયા યુનિવર્સિટીમાં કરવા માંગતા હતા. તેમના વિદેશ અભ્યાસ કરવાના સ્વપ્નને સાકાર કરવા તેમને એક મહારાજાએ મદદ કરી હતી. કરંટ અફેર્સ રિયાલિટી શો કૌન બનેગા કરોડપતિની હોટ સીટ પર બેઠેલા એક સ્પર્ધકને આ સવાલ પૂછવામાં આવ્યો હતો. જો કે, આ સવાલનો જવાબ સ્પર્ધક માટે સરળ ન હતો અને તેણે નિષ્ણાતની મદદ લેવી પડી હતી. તો ચાલો જાણીએ આ મહારાજા વિશે, જેમણે યુવાન આંબેડકરને વિદેશ જવા માટે કરી.
વર્ષ 1913 માં આંબેડકરે કોલંબિયા યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરવા બરોડા મહારાજાને આર્થિક મદદ માટે અરજી કરવામાં આવી હતી. જ્યારે બડોદાના તત્કાલીન મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ ત્રીજા, આંબેડકરની અરજી પર પહોંચ્યા, ત્યારે તેમણે તેને મંજૂરી આપી અને વાર્ષિક શિષ્યવૃત્તિ આપવાનું શરૂ કર્યું. આ શિષ્યવૃત્તિની મદદથી આંબેડકર માટે વિદેશમાં અભ્યાસ કરવાનું સરળ બની ગયું હતું.
જ્યારે યુવાન આંબેડકર વિદેશમાં અભ્યાસ કરી પાછા ફર્યા, ત્યારે તેમને બડોદા રાજ્યની વિધાનસભાના સભ્ય બનાવવામાં આવ્યા. આ સાથે રાજ્યમાં એક કાયદો બનાવવામાં આવ્યો હતો કે રાજ્યમાં અનુસૂચિત જાતિના લોકો પણ ચૂંટણી લડી શકે છે. બરોડા રાજ્યમાં પછાત વર્ગો, મહિલાઓ અને આર્થિક રીતે નબળા લોકો માટે ચલાવવામાં આવતી યોજનાઓની અસર આંબેડકર પર પણ પડી હતી.
મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ ત્રીજા તેમના રાજ્યમાં શિક્ષણ, કળા, નૃત્ય વગેરેથી સંબંધિત મોટી હસ્તીઓનું સમર્થન કરવામાં પણ આગળ હતા. જ્યોતિબા ફૂલે, દાદાભાઇ નૌરોજી, લોકમાન્ય તિલક, મહર્ષિ અરવિંદ સહિત અનેક હસ્તીઓને મહારાજા સયાજીરાવે આર્થિક સહાયતા આપી હતી. આ સાથે રાજ્યમાં ઘણી શાળાઓ ખોલવામાં આવી હતી જેમાં કન્યા કેળવણી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું.
મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ ત્રીજાને ભારતીય રજવાડાના શાસકોમાં સૌથી મોટો સમાજ સુધારક અને પ્રગતિશીલ રાજા માનવામાં આવે છે. તે દિવસોમાં ભાગ્યે જ કોઈ રાજ્ય હતું જ્યાં વંચિત વર્ગ અને પછાત લોકોને આ રીતે સહાય કરવામાં આવી હોય. મહારાજા સયાજીરાવએ ડો.આંબેડકર સાથે હંમેશા સારા સંબંધ રહ્યા હતા. વર્ષ 1939 માં મહારાજા સયાજીરાવનું અવસાન થયું હતું.
