માતા તુલજા ભવાનીનું પ્રસિદ્ધ મંદિર મધ્યપ્રદેશના દેવાસ જિલ્લામાં આવેલું છે. એવું માનવામાં આવે છે કે દેવાસનું નામ ‘દેવીઓના સ્થાન’ પરથી આવ્યું છે. આ દેવી ધામ પ્રાચીન સમયમાં ઋષિ -મુનિઓનું તપ સ્થાન પણ રહ્યું છે.
આ દેવી ધામમાં દેવાસના બે રજવાડાઓના રાજાઓના દેવતાઓના મંદિરો સ્થાપિત છે. આ મંદિર સદીઓથી લોકોની આસ્થાનું કેન્દ્ર રહ્યું છે. ચૈત્ર અને શારદીય નવરાત્રિમાં એક ખાસ મેળો ભરાય છે જેમાં દૂર દૂરથી ભક્તો માતાના ચરણોમાં માથું નમાવવા આવે છે.
માતા તુલજા ભવાનીની ટેકરી
દેવાસ શહેરનો ઇતિહાસ લગભગ એક હજાર વર્ષ પહેલાનો કહેવાય છે. મળતા પુરાવાના આધારે અહીં સ્થિત ચામુંડા માતાની મૂર્તિ દસમી સદીની હોવાનું કહેવાય છે.
પહાડી પર એક સુરંગ છે જે ઉજ્જૈનમાં ભર્તૃહરિની ગુફા તરફ જાય છે. આ ટનલ લગભગ બે હજાર વર્ષ પહેલાના ઇતિહાસ વિશે માહિતી આપે છે. 45 કિલોમીટર લાંબી આ ટનલનો ઉપયોગ સંભવત તત્કાલીન વેપારીઓ અથવા રાજાઓ ઉજ્જૈન અને દેવાસ વચ્ચે અવરજવર અથવા વેપાર પ્રવૃત્તિઓ માટે કરતા હતા. કહેવાય છે કે આ સુરંગમાંથી ઉજ્જૈનના રાજા ભર્તૃહરિ ચામુંડા માતાના દર્શન કરવા દેવાસ આવતા હતા.
આ મંદિરમાં બે દેવીની મૂર્તિઓ છે. એક છે તુલજા ભવાની, જેને મોટી માતા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, બીજા છે ચામુંડા માતા જેને છોટી માતા એટલે કે નાની માતા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. ધાર્મિક માન્યતાઓ અનુસાર, મા તુલજા અને મા ચામુંડા બંને બહેનો છે.
માતા તુલજા ભવાની (મોટી માતા)
માતા તુલજા ભવાની નું મંદિર ટેકરી પર દક્ષિણ તરફ આવેલું છે. ઇતિહાસકારોના મતે, આ મંદિર ચામુંડા માતાના મંદિરનું સમકાલીન છે. મંદિરમાં તુલજા માતાની અડધી પ્રતિમા (ઉપરનો ભાગ) છે.
મા ચામુંડા (નાની માતા)
ટેકરી પર ઉત્તર દિશામાં મા ચામુંડાનું મંદિર છે. તે દેવાસ રજવાડાના રાજાઓની કુલદેવી તરીકે પૂજાય છે. ઇતિહાસમાં ઉલ્લેખિત માહિતી અનુસાર, માતા ચામુંડાની મૂર્તિ ખડકમાં રહેલી છે. પુરાતત્વવિદોએ આ પ્રતિમાને પરમાર કાળ ના સમયની હોવાનું વર્ણવી છે.
