પાવાગઢ પશ્ચિમ ભારતના ગુજરાત રાજ્યના વડોદરાથી લગભગ 46 કિલોમીટર દૂર પંચમહાલ જિલ્લામાં આવેલ છે. પાવાગઢ એક હિલ સ્ટેશનના નામે પણ ઓળખાય છે. પાવાગઢ એક પ્રખ્યાત મહાકાળી મંદિર તરીકે જાણીતું છે. અહીં દરરોજ હજારો યાત્રાળુઓ માતા મહાકાળીના દર્શન કરવા આવે છે. આ વિસ્તારના ચાંપાનેર-પાવાગઢ પુરાતત્વીય ઉદ્યાનને યુનેસ્કો દ્વારા 2004 માં વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ તરીકે લીપીબદ્ધ કરવામાં આવ્યો હતો.
એવું કહેવામાં આવે છે કે, રાજપૂત રાજા વનરાજ ચાવડાએ તેમના બુદ્ધિશાળી મંત્રી ચંપાની યાદમાં પાવાગઢના પગથિયે ચંપાનેરની સ્થાપના કરી હતી. ત્યાર પછી પતઇ રાવલ પરિવારે તેના પર શાસન કર્યું અને સીમાની સંભાળ લીધી હતી.
લોકકથાઓમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે, માતા મહાકાળીએ એક સ્ત્રીનું રૂપ લીધું હતું અને અહીં નવરાત્રી દરમિયાન ગરબા લીધા હતા. છેલ્લો પાતિ જયસિંહએ તેની સામે ખરાબ નજરથી જોયું હતું.
તેથી દેવતાઓ જયસિંહ પર ગુસ્સે થયા અને તેને શ્રાપ આપ્યો કે તેનું નગર અસ્તવ્યસ્ત થઈ જાય. ગુજરાતના મુસ્લિમ બાદશાહ, મહમૂદ બેગડાએ 15 મી સદીમાં પાવાગઢ પર હુમલો કર્યો અને સરહદ પરની ટેકરી પર વિજય મેળવ્યો.
બાદશાહ મહમૂદ બેગડાએ પટાઇને યુદ્ધમાં હરાવીને મારી નાખ્યો. મહેમૂદ બેગડાએ થોડા સમય માટે મુત્સદ્દીગીરીને કારણે તેની રાજધાની અમદાવાદથી ચાંપાનેર સ્થાનાંતરિત કરી. તેમણે ચાંપાનેરનો કિલ્લો, ઉહરા મસ્જિદ, માંડવી, કીર્તિસ્તંભ, શલખનું મંદિર, જામા મસ્જિદ, નગીના મસ્જિદ અને કેવડા મસ્જિદ જેવી કેટલીય ઇમારતોનું નિર્માણ કરાવ્યું અને શહેરનો વિકાસ કર્યો. મહમૂદ બેગડાના મહેલના અવશેષો હજી પણ ચંપાનેરથી બે કિલોમીટર દૂર વાડ તળાવ (બરગદ તળાવ) નજીક જોવા મળે છે.
નવરાત્રી દરમિયાન માતા મહાકાળીના આ મંદિરમાં ભક્તોની મોટી સંખ્યામાં આવે છે. લોકોનો અહીં માતા પર ઉંડો વિશ્વાસ છે. એવી માન્યતા છે કે, માતા મહાકાળીના દર્શન કરવાથી દરેક ઇચ્છાઓ પૂરી થાય છે.
