નખચિવનનું નામ તમે ક્યારેય સાંભળ્યું નહી હોય. નખચિવન આર્મેનિયા, ઈરાન અને તુર્કી ની વચ્ચે આવેલું છે. તે પૂર્વ સોવિયત સંઘના સૌથી અલગ આઉટપોસ્ટમાની એક છે અને અહીં પ્રવાસીઓને આકર્ષે છે. આર્મેનીયાની લગભગ 80-130 કિલોમીટર પહોળી પટ્ટી તેને તેના દેશ અઝરબૈજાનથી અલગ હોય છે. વિશ્વના સૌથી મોટા લેન્ડલોક એક્સ્લેવની વસ્તી સાડા ચાર લાખ જેટલી છે.
તેનો વિસ્તાર નાનો છે. અહીં સોવિયત યુગની ઇમારતો છે, સોનાની ગુંબજવાળી મસ્જિદો છે જેમાં લોખંડના કાટ જેવા લાલ રંગના પર્વત છે, એક ઉંચી મસ્જીદમાં હજરત નબીને દફનાવવામાં આવ્યા હતા. પર્વત પર બનાવેલ મધ્યકાલીન કીલાને લોનલી પ્લેનેટને “યુરેશિયાના માચુ પિચ્ચુ” કહેવામાં આવતું હતું.
નખચિવન ની રાજધાની ખૂબ જ સ્વચ્છ હોય છે. દર અઠવાડિયે સરકારી કર્મચારીઓ અહીં વૃક્ષારોપણ કરે છે અને સફાઇ પણ કરે છે. લિથુનીયાના થોડા મહિના પહેલા, સોવિયત સંઘની સૌ પ્રથમ વખત અહી આઝાદી આપવામાં આવી હતી. તેના 15 દિવસ પછી જ અઝરબૈજાનમાં જોડાયો હતો. અઝરબૈજાનની રાજધાની બાકુથી 30 મિનિટની ફ્લાઇટ લઈને નખચિવન શહેરમાં જતા પહેલાં મને આ વિશે કઈ પણ ખબર નહતી.
છેલ્લા 15 વર્ષથી હું સોવિયત સંઘથી અલગ થઈ ગયો છુ. મેં રશિયન ભાષા શીખી, ટ્રાંસ્નિસ્ટ્રિયા જેવા નાના દેશોની મુલાકાત લીધી, તાજિકિસ્તાન અને કિર્ગીસ્તાનમાં ચૂંટણી જોઇ. પરંતુ નખચિવન ની યાત્રા કરી શક્યો ન હતો .
નખચિવાનમાં સોવિયત સંઘની નાટોના સભ્ય તુર્કીનો દેશ છે. તે ઇરાનને અડીને જ છે, તેથી સોવિયત સંઘના મોટાભાગના નાગરિકો પણ સરળતાથી પહોંચી શક્તા નથી. સોવિયત સંઘથી જુદા પડ્યાના 30 વર્ષ પછી પણ, તે રશિયન ભાષા બોલતા લોકો અને બહારની દુનિયાના લોકો માટે આ જગ્યા જાણીતી નથી. અઝરબૈજાનના વિઝા હોય તો કોઈપણ વ્યક્તિ પહોંચી શકે છે. ફરવા માટે આ જગ્યા સલામત છે, છતાં અધિકારીઓ વિદેશી લોકોના આવવાથી સાવધ રહે છે.
અઝરબૈજાન એરલાઇન્સના વિમાનમાંથી ઉતરીને તે ઇમિગ્રેશન ડેસ્કને પાર કરતો હતો ત્યારે એક વ્યક્તિએ મારા કાનમાં, કીધું “પોલીસ. તે તમારી વાત કરી રહ્યા છે.” મેં પૂછ્યું, ” તેઓને કેવી રીતે ખબર પડી કે હું કોણ છું.
“તેને કહેવામાં આવ્યું છે કે બ્રિટિશ ના એક નાગરિકે લાલચાટક પહેરેલું છે.” બાકુ એરપોર્ટથી નખચિવાનના સુરક્ષા અધિકારીઓને મારા આવવાની જાણકારી આપી હતી. તેઓએ વિચાર્યું હશે કે મને ઓળખવાની સૌથી સહેલી રીત મારો શોર્ટ્સ છે.
નખચિવનના એરપોર્ટની બહાર નીકળીને મેં એક વાહન લીધું અને અહીંના બીજા મોટામાં મોટા શહેર ઓર્ડુબડ તરફ જવાનું શરૂ કર્યું. ચળકતી કાળી મર્સિડીઝ ચલાવનાર મિર્ઝા ઇબ્રાહિમોવ માર્ગદર્શિકા તરીકે સેવા આપે છે. શહેરની ગમે તે શેરીઓમાં પસાર થતાં, તેણે કહ્યું કે તમને અહીં કચરાનો એક ટુકડો પણ નહીં મળે.” હું પૂછવા માંગતો હતો કે શેરીઓ અને સોવિયત કાળના રહેણાંક મકાનો કેટલા સ્વચ્છ છે, ત્યારે મારું ધ્યાન આઠ-ખૂણાના બુર્જની બાજુ ગયું. ઇસ્લામિક શૈલીના બાંધકામમાં આરસની ટાઇલ્સ પણ જોવા મળી હતી. ઇબ્રાહિમોવે કહ્યું કે સ્થાનિક લોકોના હૃદયમાં તેનું ખાસ સ્થાન છે.
નુહની મસ્ઝીદ એ દુનિયાની પાંચ જગ્યાઓમાંથી એક છે જેના માટે કેહવામાં આવે છે કે નબી ને ત્યાં જ દફનાવવામાં આવ્યા હતા. અહીંના લોકોને ખાતરી છે કે તેમની માતૃભૂમિ જ “હઝરત નુહની જમીન” છે. કેટલાક લોકો નું કહેવું છે કે “નખચિવન” એ આર્મેનિયન ભાષાના બે શબ્દોનું સંયોજન છે, જેનો અર્થ “વંશજોનું સ્થળ” છે.
કેટલાક લોકો માને છે કે તે જૂની ફારસી નું સ્થળ છે જેનો અર્થ “નુહનું સ્થાન” છે. સ્થાનિક દંતકથાઓ અનુસાર, જ્યારે પૂરનું પાણી ઓછું થઈ ગયું, ત્યારે નુહની બોટ ‘ઈલેડાગ ટેકરી’ પર રોકી હતી. તેના નિશાન પહાડની ટોચ પર હજી પણ દેખાય છે. નખચિવનના ઘણા લોકો તમને કહેશે કે હઝરત નુહ અને તેના અનુયાયીઓએ બાકીનું જીવન ત્યાં ગાળ્યું.
ઇબ્રાહિમોવે મને કહ્યું હતું કે નુહનું વહાણ પાણીમાં ડૂબી ગયેલી ડુંગરાની ટોચથી કેવી રીતે અથડાયું, થોડા દિવસો પછી ઓર્ડુબડમાં પાર્કની બેંચ પર બેસીને એક વૃદ્ધ વ્યક્તિએ તેની સળગતી સિગારેટ તરફ ઇશારો કરીને કહ્યું , તે સ્થળ પહાડની ઉપર નુહનું વહાણ તેની જાતે ઉભું રહ્યું હતું .” છેલ્લા લગભગ 7500 વર્ષો પછી, જ્યારે નુહ અને તેના અનુયાયીઓ માઉન્ટ એલેડાગ પરથી ઉતર્યા હતા. ત્યારથી જ ઓટોમન અને રશિયન શાસન નીચે રહ્યા છે. આર્મેનિયા સાથે તેનો જમીનનો ઝઘડો છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી ચાલુ છે.
